|
|
SAKRAMENT POKUTY I POJEDNANIA
1422 ,,Ci zaś, którzy przystępują do sakramentu
pokuty, otrzymują od miłosierdzia Bożego przebaczenie zniewagi wyrządzonej Bogu
i równocześnie dostepują pojednania z Kościołem, któremu, grzesząc, zadali ranę,
a który przyczynia się do ich nawrócenia miłością, przykładem i modlitwą".
I. Jak jest nazywany
ten sakrament?
1423 Nazywa się go sakramentem nawrócenia,
ponieważ urzeczywistnia w sposób sakramentalny wezwanie Jezusa do nawrócenia,
drogą powrotu do Ojca, od którego człowiek oddalił się przez grzech. Nazywa się
go sakramentem pokuty, ponieważ ukazuje osobistą i eklezjalną drogę nawrócenia,
skruchy i zadośćuczynienia ze strony grzesznego chrześcijanina.
1424 Nazywa się go sakramentem spowiedzi,
ponieważ oskarżenie - spowiedź z grzechów przed kapłanem jest istotnym elementem
tego sakramentu. Sakrament ten jest również ,,wyznaniem", uznaniem i
uwielbieniem świętości Boga oraz Jego miłosierdzia wobec grzesznego człowieka.
Nazywa się go sakramentem przebaczenia, ponieważ przez sakramentalne
rozgrzeszenie wypowiedziane słowami kapłana Bóg udziela penitentowi
,,przebaczenia i pokoju". Nazywa się go sakramentem pojednania, ponieważ udziela
grzesznikowi miłości Boga przynoszącej pojednanie: ,,Pojednajcie się z Bogiem"
(2 Kor 5, 20). Ten, kto żyje miłosierną miłością Boga, jest gotowy odpowiedzieć
na wezwanie Pana: ,,Najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim" (Mt 5, 24).
II. Dlaczego
sakrament pojednania po chrzcie?
1425 ,,Zostaliście obmyci, uświęceni i
usprawiedliwieni w imię Pana naszego Jezusa Chrystusa i przez Ducha Boga
naszego" (1 Kor 6, 11). Trzeba uświadomić sobie wielkość daru Bożego, jaki
otrzymaliśmy w sakramentach wtajemniczenia chrześcijańskiego, by zrozumieć, do
jakiego stopnia grzech powinien zostać wyeliminowany z życia tego, kto
,,przyoblekł się w Chrystusa" (Ga 3, 27). Św. Jan Apostoł przypomina nam:
,,Jeśli mówimy, że nie mamy grzechu, to samych siebie oszukujemy i nie ma w nas
prawdy" (1 J 1, 8). Sam Pan nauczył nas modlić się: ,,Przebacz nam nasze
grzechy" (Łk II, 4), łącząc razem wybaczanie sobie nawzajem win z przebaczeniem
grzechów, jakiego udzieli nam Bóg.
1426 Nawrócenie do Chrystusa, nowe narodzenie
przez chrzest, dar Ducha Świętego, Ciało i Krew Chrystusa otrzymane jako pokarm
sprawiło, że staliśmy się ,,święci i nieskalani przed Jego obliczem" (Eph 1, 4),
jak sam Kościół, oblubienica Chrystusa, jest ,,święty i nieskalany" (Ef 5, 27).
Nowe życie otrzymane w sakramentach wtajemniczenia chrześcijańskiego nie
wyeliminowało jednak kruchości i słabości natury ludzkiej ani jej skłonności do
grzechu, którą tradycja nazywa pożądliwością. Pozostaje ona w ochrzczonych, by
podięli z nią walkę w życiu chrześcijańskim z pomocą łaski Chrystusa. Tą walką
jest wysiłek nawrócenia, mający na uwadze świętość i życie wieczne, do którego
Pan nieustannie nas powołuje.
III. Nawrócenie
ochrzczonych
1427 Jezus wzywa do nawrócenia. To wezwanie
jest istotnym elementem głoszenia Królestwa: ,,Czas się wypełnił i bliskie jest
Królestwo Boże. Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię!" (Mk 1, 15). W
przepowiadaniu Kościoła to wezwanie jest skierowane najpierw do tych, którzy nie
znają jeszcze Chrystusa i Jego Ewangelii. W ten sposób chrzest jest głównym
miejscem pierwszego i podstawowego nawrócenia.. Przez wiarę w Dobrą Nowinę i
przez chrzest człowiek wyrzeka się zła i uzyskuje zbawienie to znaczy
odpuszczenie wszystkich grzechów i dar nowego życia.
1428 Wezwanie Chrystusa do nawrócenia nadal
jednak rozbrzmiewa w życiu chrześcijan. To drugie nawrócenie jest nieustannym
zadaniem dla całego Kościoła, który obejmuje ,,w łonie swoim grzeszników" i
który będąc ,,święty i zarazem ciągle potrzebujący oczyszczenia, podejmuje
ustawicznie pokutę i odnowienie swoje". Ten wysiłek nawrócenia nie jest jedynie
dziełem ludzkim. Jest on poruszeniem ,,skruszonego serca" (Ps 51, 19),
pociągniętego i dotkniętego łaską, pobudzającą do odpowiedzi na miłosierną
miłość Boga, który pierwszy nas umiłował.
1429 Świadczy o tym nawrócenie św. Piotra po
jego trzykrotnym zaparciu się Nauczyciela. Pełne nieskończonego miłosierdzia
spojrzenie Jezusa wywołuje u niego łzy skruchy (Łk 22, 61-62), a po
zmartwychwstaniu Pana trzykrotnie wyznaje, że Go kocha. Drugie nawrócenie ma
także wymiar wspólnotowy. Jest to widoczne w wezwaniu Pana skierowanym do całego
Kościoła: ,,Nawróć się!" (Ap 2, 5.16). Święty Ambroży mówi o dwóch rodzajach
nawrócenia w Kościele: ,,Kościół ma wodę i łzy: wodę chrztu i łzy pokuty".
IV. Pokuta
wewnętrzna
1430 Podobnie jak u Proroków, wezwanie Jezusa
do nawrócenia i pokuty nie ma na celu najpierw czynów zewnętrznych, ,,woru
pokutnego i popiołu", postów i umartwień, lecz nawrócenie serca, pokutę
wewnętrzną. Bez niej czyny pokutne pozostają bezowocne i kłamliwe. Przeciwnie,
nawrócenie wewnętrzne skłania do uzewnętrznienia tej postawy przez znaki
widzialne, gesty i czyny pokutne.
1431 Pokuta wewnętrzna jest radykalną przemianą
całego życia, powrotem, nawróceniem się do Boga całym sercem, zerwaniem z
grzechem, odwróceniem się od zła z odrazą do popełnionych przez nas złych
czynów. Pokuta wewnętrzna zawiera równocześnie pragnienie i postanowienie zmiany
życia oraz nadzieję na miłosierdzie Boże i ufność w pomoc Jego łaski. Temu
nawróceniu serca towarzyszy zbawienny ból i smutek, który Ojcowie Kościoła
nazywali smutkiem duszy i skruchą serca.
1432 Serce człowieka jest ociężałe i
zatwardziałe. Trzeba, by Bóg dał człowiekowi serce nowe. Nawrócenie jest
najpierw dziełem łaski Boga, który sprawia, że nasze serca wracają do Niego:
,,Nawróć nas, Panie, do Ciebie wrócimy" (Lm 5, 21). Bóg daje nam siłę zaczynania
od nowa. Odkrywając wielkość miłości Boga, nasze serce zostaje wstrząśnięte
grozą i ciężarem grzechu; zaczyna obawiać się, by nie obrazić Boga grzechem i
nie oddalić się od Niego. Serce ludzkie nawraca się, patrząc na Tego, którego
zraniły nasze grzechy. Spójrzmy na Krew Chrystusa i przekonajmy się, jak jest
drogocenna dla Jego Ojca; przelana dla naszego zbawienia, przyniosła całemu
światu łaskę skruchy.
1433 Od dnia Paschy Duch Święty ,,przekonuje
świat o grzechu" (J 16, 8), to znaczy, że świat nie uwierzył w Tego, którego
posłał Ojciec. Ten sam Duch, który ujawnia grzech, jest także Pocieszycielem,
udzielającym ludzkiemu sercu łaski skruchy i nawrócenia.
V. Różne formy
pokuty w życiu chrześcijańskim
1434 Wewnętrzna pokuta chrześcijanina może
wyrażać się w bardzo zróżnicowanych formach. Pismo Święte i Ojcowie Kościoła
kładą nacisk szczególnie na trzy formy: post, modlitwę i jałmużnę. Wyrażają one
nawrócenie w odniesieniu do samego siebie, do Boga i do innych ludzi. Obok
radykalnego oczyszczenia, jakiego dokonuje chrzest lub męczeństwo, wymienia się
jako środek otrzymania przebaczenia grzechów: wysiłki podejmowane w celu
pojednania się z bliźnim, akty pokuty, troskę o zbawienie bliźniego,
wstawiennictwo świętych i praktykowanie miłości, która ,,zakrywa wiele grzechów"
( 1P 4, 8).
1435 Nawrócenie dokonuje się w życiu codziennym
przez czyny pojednania, troskę o ubogich, praktykowanie i obronę sprawiedliwości
i prawa, wyznanie win braciom, upomnienie braterskie, rewizję życia, rachunek
sumienia, kierownictwo duchowe, przyjmowanie cierpień, znoszenie prześladowania
dla sprawiedliwości. Najpewniejszą drogą pokuty jest wzięcie każdego dnia
swojego krzyża i pójscie za Jezusem.
1436 Eucharystia i pokuta. ¬ródłem i pokarmem
codziennego nawrócenia i pokuty jest Eucharystia, ponieważ w niej uobecnia się
ofiara Chrystusa, która pojednała nas z Bogiem. Karmi ona i umacnia tych, którzy
żyją życiem Chrystusa; jest ,,środkiem zaradczym uwalniającym nas od grzechów
powszednich i zachowującym od grzechów śmiertelnych".
1437 Czytanie Pisma Świętego, Liturgia godzin,
modlitwa ,,Ojcze nasz", każdy szczery akt kultu lub pobożości ożywia w nas ducha
nawrócenia i pokuty oraz przyczynia się do przebaczenia grzechów.
1438 Okresy i dni pokuty w ciągu roku
liturgicznego (Okres Wielkiego Postu, każdy piątek jako wspomnienie śmierci
Pana) są w Kościele specjalnym czasem praktyki pokutnej. Okresy te są
szczególnie odpowiednie dla ćwiczeń duchowych, Liturgii pokutnej, pielgrzymek o
charakterze pokutnym, dobrowolnych wyrzeczeń, jak post i jałmużna, braterskiego
dzielenia się z innymi (Dzieła charytatywne i misyjne).
1439 Droga nawrócenia i pokuty została
wspaniale ukazana przez Jezusa w przypowieści o synu marnotrawnym, w której
centralne naejsce zajmuje ,,miłosierny ojciec" (Łk 15, 11-24). Zafascynowanie
złudną wolnością; opuszczęnie domu ojcowskiego; ostateczna nędza, w której
znalazł się syn po roztrwonieniu rnajątku; głębokie upokorzenie, kiedy musiał
paść świnie, co więcej, upokorzenie spowodowane tym, że pragnął pożywić się
strąkami, którymi one się żywiły; refleksja nad utraconymi dobrami; skrucha i
decyzja uznania się winnym wobec ojca; droga powrotu; wielkoduszne przyjęcie
przez ojca, jego radość. W ten sposób przebiega droga nawrócenia. Piękna suknia,
pierscień i uczta są symbolami nowego życia, czystego i godnego, pełnego
radości, będącego udziałem człowieka, który powraca do Boga, na łono rodziny,
jaką jest Kościół. Jedynie Serce Chrystusa, które zna głębię miłości Ojca, mogło
nam w taki sposób, pełen prostoty i piękna, ukazać bezmiar Jego miłosierdzia.
VI. Sakrament pokuty
i pojednania
1440 Grzech jest przede wszystkim obrazą Boga,
zerwaniem jedności z Nim. Narusza on równocześnie komunię z Kościołem. Dlatego
też nawrócenie przynosi przebaczenie ze strony Boga, a także pojednanie z
Kościołem, co wyraża i urzeczywistnia w sposób liturgiczny sakrament pokuty i
pojednania.
Tylko Bóg przebacza grzech
1441 Tylko Bóg przebacza grzechy. Ponieważ
Jezus jest Synem Bożym, mówi o sobie: ,,Syn Człowieczy ma na ziemi władzę
odpuszczania grzechów" (Mk 2, 10), i wykonuje tę Boską władzę: ,,Odpuszczone są
twoje grzechy" (Mk 2, 5; Łk 7, 48). Ponadto, na mocy swego Boskiego autorytetu,
Jezus daje tę władzę ludziom, by ją wykonywali w Jego imieniu.
1442 Chrystus chciał, by cały Jego Kościół w
modlitwie, życiu i działaniu był znakiem i narzędziem przebaczenia i pojednania,
które on nabył dla nas za cenę swojej Krwi. Wykonywanie władzy odpuszczania
grzechów powierzył jednak Chrystus władzy apostolskiej, której została zlecona
,,posługa jednania" (2 Kor 5, 18). Apostoł jest posłany ,,w imię Chrystusa",
przez niego ,,sam Bóg" wzywa i prosi: ,,Pojednajcie się z Bogiem!" (2 Kor 5,
20).
Pojednanie z Kościołem
1443 W czasie swojego życia publicznego Jezus
nie tylko przebaczał grzechy, lecz także ukazał skutek tego przebaczenia:
włączał ponownie grzeszników, którym odpuścił grzechy, do wspólnoty Ludu Bożego,
od której oddalili się przez grzech, a nawet zostali z niej wykluczeni. Wyraźnym
tego znakiem jest fakt, że Jezus zaprasza do swego stołu grzeszników, a nawet
sam zasiada przy ich stole. Ten gest w zdumiewający sposób wyraża przebaczenie
Boże, a równocześnie powrót na łono Ludu Bożego.
1444 Udzielając Apostołom swojej mocy
przebaczania grzechów, Pan daje im również władzę jednania grzeszników z
Kościołem. Ten eklezjalny wymiar ich zadania został wyrażony szczególnie w
uroczystych słowach Chrystusa skierowanych do Szymona Piotra: ,,Tobie dam klucze
Królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a
co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie" (Mt 16, 19). ,,Dar
zwiazywania i rozwiązywania dany Piotrowi udzielony został także Kolegium
Apostołów pozostającemu w łączności z Głową swoją" (Mt 18, 18; 28, 16~20).
1445 Słowa "związać i rozwiązać" oznaczają, że
ten, kto zostanie wyłączony z waszej komunii, zostanie także wyłączony z komunii
z Bogiem; a ten, kto na nowo zostanie przyjęty do waszej komunii, zostanie
również przyjęty przez Boga do komunii z Nim. Pojednanie z Kościołem łączy się
nierozerwalnie z pojednaniem z Bogiem.
1446 Chrystus ustanowił sakrament pokuty dla
wszystkich grzeszników w Kościele, a przede wszystkim dla tych, którzy po
chrzcie popełnili grzech ciężki i w ten sposób utracili łaskę chrztu, oraz
zadali ranę komunii kościelnej. Sakrament pokuty daje im nową możliwość
nawrócenia się i odzyskania łaski usprawiedliwienia. Ojcowie Kościoła
przedstawiają ten sakrament jako ,,drugą deskę (ratunku) po rozbiciu, jakim jest
utrata łaski".
1447 W ciągu wieków w sposób zasadniczy zmienia
się konkretna forma, w jakiej Kościół wykonywał tę władzę otrzymaną od swego
Pana. W pierwszych wiekach pojednanie chrześcijan, którzy popełnili po chrzcie
szczególnie ciężkie grzechy (na przykład bałwochwalstwo, zabójstwo czy
cudzołóstwo), było związane z bardzo surową dyscypilną, wymagającą od penitentów
odbycia publicznej pokuty za grzechy, często trwającej przez długie lata - zanim
otrzymali dar pojednania. Do tego ,,stanu pokutników" (który obejmował jedynie
popełniających pewne ciężkie grzechy) można było zostać dopuszczonym bardzo
rzadko, a w niektórych regionach tylko raz w życiu. W VII wieku, pod wpływem
tradycji monastycznej Wschodu, misjonarze irlandzcy przynieśli do Europy
kontynentalnej ,,prywatną" praktykę pokuty, która nie wymagała publicznego ani
długotrwałego pełnienia dzieł pokutnych przed uzyskaniem pojednania z Kościołem.
Od tego czasu sakrament urzeczywistnia się w sposób bardziej dyskretny między
penitentem a kapłanem. Nowa praktyka przewidywała możliwość powtarzania
sakramentu pokuty i otwierała w ten sposób drogę do regularnego przystępowania
do tego sakramentu. Umożliwiała - w tej samej celebracji sakramentalnej
-otrzymanie przebaczenia grzechów ciężkich i powszednich. Jest to zasadnicza
forma pokuty, którą Kościół praktykuje do dzisiaj.
1448 Mimo zmian, którym w ciągu wieków ulegały
układ i celebracja tego sakramentu, można dostrzec tę samą podstawową strukturę.
Obejmuje ona dwa istotrze elementy: z jednej strony akty człowieka, który
nawraca się pod działaniem Ducha Świętego, a mianowicie żal, wyznanie grzechów i
zadośćuczynienie, a z drugiej strony działanie Boże za pośrednictwem Kościoła.
Kościół, który przez biskupa i jego prezbiterów udziela w imię Jezusa Chrystusa
przebaczenia grzechów i ustala sposób zadośćuczynienia, modli się także za
grzesznika i pokutuje razem z nim. W ten sposób grzesznik jest uzdrowiony i
ponownie przyjęty do komunii kościelnej.
1449 Formuła rozgrzeszenia używana w Kościele
łacińskim wyraża istotne elementy tego sakramentu: Ojciec miłosierdzia jest
źródłem wszelkiego przebaczenia. Dokonuje On pojednania grzeszników przez Paschę
swojego Syna i dar Ducha Świętego, za pośrednictwem modlitwy i posługi Kościoła:
Bóg, Ojciec miłosierdzia, który pojednał świat
ze sobą przez śmierć i zmartwychwstanie swojego Syna i zesłał Ducha Świętego na
odpuszczenie grzechów, niech ci udzieli przebaczenia i pokoju przez posługę
Kościoła. I ja odpuszczam tobie grzechy w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.
VII. Akty penitenta
1450 ,,Pokuta zobowiązuje grzesznika do
dobrowolnego przyjęcia wszystkich jej elementów: żalu w sercu, wyznania ustami,
głębokiej pokory, czyli owocnego zadośćuczynienia w postępowaniu".
Żal za grzechy
1451 Wśród aktów penitenta żal za grzechy
zajmuje pierwsze miejsce. Jest to ,,ból duszy i znienawidzenie popełnionego
grzechu z postanowieniem niegrzeszenia w przyszłości".
1452 Gdy żal wypływa z miłości do Boga
miłowanego nade wszystko, jest nazywany ,,żalem doskonałym" lub ,,żalem z
miłości" (contritio). Taki zaś odpuszcza grzechy powszednie. Przynosi on także
przebaczenie grzechów śmiertelnych, jeśli zawiera mocne postanowienie
przystąpienia do spowiedzi sakramentalnej, gdy tylko będzie to możliwe.
1453 Także żal nazywany ,,niedoskonałym" (attritio)
jest darem Bożym, poruszeniem Ducha Świętego. Rodzi się on z rozważania brzydoty
grzechu lub lęku przed wiecznym potępieniem i innymi karami, które grożą
grzesznikowi (żal ze strachu). Takie poruszenie sumienia może zapoczątkować
wewnętrzną ewolucję, która pod działaniem łaski może zakończyć się
rozgrzeszeniem sakramentalnym. Żal niedoskonały nie przynosi jednak przebaczenia
grzechów ciężkich, ale przygotowuje do niego w sakramencie pokuty.
1454 Do przyjęcia sakramentu pokuty należy
przygotować się przez rachunek sumienia, przeprowadzony w świetle słowa Bożego.
Najbardziej nadają się do tego teksty, których należy szukać w katechezie
moralnej Ewangelii i Listów Apostolskich: w Kazaniu na górze i pouczeniach
apostolskich.
Wyznanie grzechów
1455 Wyznanie grzechów (spowiedź), nawet tylko
z ludzkiego punktu widzenia, wyzwala nas i ułatwia nasze pojednanie z innymi.
Przez spowiedź człowiek patrzy w prawdzie na popełnione grzechy, bierze za nie
odpowiedzialność, a przez to na nowo otwiera się na Boga i na komunię Kościoła,
by umożliwić nową przyszłość.
1456 Wyznanie grzechów wobec kapłana stanowi
istotną część sakramentu pokuty: ,,Na spowiedzi penitenci powinni wyznać
wszystkie grzechy śmiertelne, których są świadomi po dokładnym zbadaniu siebie,
chociaż byłyby najbardziej skryte i popełnione tylko przeciw dwu ostatnim
przykazaniom Dekalogu, ponieważ niekiedy ciężej ranią one duszę i są bardziej
niebezpieczne niż popełnione jawnie": Gdy wierni Chrystusa starają się wyznać
wszystkie grzechy, które sobie przypominają, niewątpliwie przedstawiają je
wszystkie Bożemu miłosierdziu. Ci, którzy postępują inaczej i świadomie ukrywają
niektóre grzechy, nie przedkładają dobroci Bożej tego, co mogłaby ona odpuścić
za pośrednictwem kapłana. ,,Jeśli bowiem chory wstydzi się odkryć ranę
lekarzowi, sztuka lekarska tego nie uleczy, czego nie rozpozna.
1457 Zgodnie z przykazaniem kościelnym: ,,Każdy
wierny , po osiągnieciu wieku rozeznania, obowiązany jest przynajmniej raz w
roku wyznać wiernie wszystkie swoje grzechy ciężkie". Ten, kto ma świadomość
popełnienia grzechu śmiertelnego, nie powinien przyjmować Komunii świętej, nawet
jeśli przeżywa wielką skruchę, bez uzyskania wcześniej rozgrzeszenia
sakramentalnego, chyba że ma ważny motyw przyjęcia Komunii, a nie ma możliwości
przystąpienia do spowiedzi. Dzieci powinny przystąpić do sakramentu pokuty przed
przyjęciem po raz pierwszy Komunii świętej.
1458 Wyznawanie codziennych win (grzechów
powszednich) nie jest ściśle konieczne, niemniej jest przez Kościół gorąco
zalecane. Istotnie, regularne spowiadanie się z grzechów powszednich pomaga nam
kształtować sumienie, walczyć ze złymi skłonnościami, poddawać się leczącej mocy
Chrystusa i postępować w życiu Ducha. Częściej otrzymując przez sakrament
pokuty, dar miłosierdzia Ojca, jesteśmy przynaglani, by być jak On - miłosierni:
Ten, kto wyznaje swoje grzechy, już działa
razem z Bogiem. Bóg osądza twoje grzechy; jeśli ty także je osądzasz, jednoczysz
się z Bogiem. Człowiek i grzesznik to w pewnym sensie dwie rzeczywistości; gdy
jest mowa o człowieku, uczynił go Bóg; gdy mowa jest o grzeszniku, uczynił go
człowiek. Zniszcz to, co ty uczyniłeś, aby Bóg zbawił to, co On uczynił... Gdy
zaczynasz brzydzić się tym, co uczyniłeś, wówczas zaczynają się twoje dobre
czyny, ponieważ osądzasz swoje złe czyny. Początkiem dobrych czynów jest
wyznanie czynów złych. Czynisz prawdę i przychodzisz do światła.
Zadośćuczynienie
1459 Wiele grzechów przynosi szkodę bliźniemu.
Należy uczynić wszystko, co możliwe, aby ją naprawić (na przykład oddać rzeczy
ukradzione, przywrócić dobrą sławę temu, kto został oczerniony, wynagrodzić
krzywdy). Wymaga tego zwyczajna sprawiedliwość. Ponadto grzech rani i osłabia
samego grzesznika, a także jego relację z Bogiem i z drugim człowiekiem.
Rozgrzeszenie usuwa grzech, ale nie usuwa wszelkiego nieporządku, jaki
wprowadził grzech. Grzesznik podźwignięty z grzechu musi jeszcze odzyskać pełne
zdrowie duchowe. Powinien zatem zrobić coś więcej, by naprawić swoje winy:
powinien ,,zadośćuczynić" w odpowiedni sposób lub ,,odpokutować" za swoje
grzechy. To zadośćuczymenie jest nazywane także ,,pokutą".
1460 Pokuta, którą nakłada spowiednik, powinna
uwzględniać sytuację osobistą penitenta i mieć na celu jego duchowe dobro. O ile
to możliwe, powinna odpowiadać ciężarowi i naturze popełnionych grzechów. Może
to być modlitwa, jakaś ofiara, dzieło miłosierdzia, służba bliźniemu, dobrowolne
wyrzeczenie, cierpienie, a zwłaszcza cierpliwa akceptacja krzyża, który musimy
dźwigać. Tego rodzaju pokuty pomagają nam upodobnić się do Chrystusa, który raz
na zawsze odpokutował za nasze grzechy; pozwalają nam stać się współdziedzicami
Chrystusa Zmartwychwstałego, ,,skoro wspólnie z Nim cierpimy" (Rz 8, 17):
Zadośćuczynienie, które spłacamy za nasze grzechy, nie jest do tego stopnia
,,nasze", by nie było dokonane dzięki Jezusowi Chrystusowi. Sami z siebie nic
bowiem nie możemy uczynić, ale ,,wszystko możemy w Tym, który nas umacnia" (Flp
4, 13). W ten sposób człowiek niczego nie ma, z czego mógłby się chlubić, lecz
cała nasza ,,chluba" jest w Chrystusie, w którym czynimy zadośćuczynienie,
,,wydając owoce godne nawrócenia" (Łk 3, 8), mające moc z Niego, przez Niego
ofiarowane Ojcu i dzięki Niemu przyjęte przez Ojca.
VIII. Szafarz
sakramentu pokuty
1461 Skoro Chrystus powierzył swoim Apostołom
posługę jednania, to biskupi, jako ich następcy, oraz prezbiterzy,
współpracownicy biskupów, nadal spełniają tę posługę. Bowiem na mocy sakramentu
święceń biskupi i prezbiterzy mają władzę odpuszczania wszystkich grzechów ,,
imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego".
1462 Przebaczenie grzechów jedna z Bogiem, ale
także z Kościołem. Biskup, widzialna głowa Kościoła partykularnego, już od
czasów starożytnych jest uważany słusznie za tego, który przede wszystkim ma
władzę i posługę pojednania; kieruje on ,,karnością pokutną". Prezbiterzy, jego
współpracownicy, pełnią tę posługę, o ile otrzymali misję albo od swojego
biskupa (czy przełożonego zakonnego), albo od papieża - zgodnie z prawem
Kościoła.
1463 Niektóre grzechy, szczególnie ciężkie,
objęte są ekskomuniką, najsurowszą karą kościelną, która nie pozwala na
przyjmowanie sakramentów i wykonywanie pewnych aktów kościelnych. Według prawa
kanonicznego rozgrzeszenia z tych grzechów może udzieić tylko papież, miejscowy
biskup lub upoważnieni przez nich prezbiterzy. W przypadku niebezpieczeństwa
śmierci każdy kapłan, nawet pozbawiony prawa spowiadania, może rozgrzeszyć z
każdego grzechu i z każdej ekskomuniki.
1464 Kapłani powinni zachęcać wiernych do
przystępowania do sakramentu pokuty i zawsze być gotowi do jego udzielania, gdy
chrześcijanie w sposób uzasadniony o to proszą.
1465 Udzielając sakramentu pokuty, kapłan
wypełnia posługę Dobrego Pasterza, który szuka zagubionej owcy; posługę dobrego
Samarytania, który opatruje rany; Ojca, który czeka na syna marnotrawnego i
przyjmuje go, gdy powraca; sprawiedliwego Sędziego, który nie ma względu na
osobę i którego sąd jest sprawiedliwy, a równocześnie miłosierny. Krótko mówiąc,
kapłan jest znakiem i narzędziem miłosiernej miłości Boga względem grzesznika.
1466 Spowiednik nie jest panem, lecz sługą
Bożego przebaczenia. Szafarz tego sakramentu powinien łączyć się z intencja i
miłością Chrystusa. Powinien mieć głęboką znajomość chrześcijańskiego
postępowania, doświadczenie w sprawach ludzkich, szacunek i delikatność wobec
tego, który upadł; powinien kochać prawdę, być wierny Urzędowi Nauczycielskiemu
Kościoła i cierpliwie prowadzić penitenta do uzdrowienia i pełnej dojrzałości.
Powinien modlić się za niego i pokutować, powierzając go miłosierdziu Pana.
1467 Biorąc pod uwagę delikatny charakter i
wielkość tej posługi oraz szacunek należny osobom, Kościół oświadcza, że każdy
kapłan, który spowiada zobowiązany jest pod bardzo surowymi karami do zachowania
absolutnej tajemnicy odnośnie do grzechów wyznanych przez penitentów. Nie może
on również wykorzystywać wiadomości o życiu penitentów, jakie uzyskał w czasie
spowiedzi. Tajemnica ta, która nie dopuszcza żadnych wyjątków, nazywa się
,,pieczęcią sakramentalną", ponieważ to, co penitent wyznał kapłanowi, zostaje
,,zapieczętowane" przez sakrament.
IX. Skutki
sakramentu pokuty
1468 ,,Cała skuteczność pokuty polega na
przywróceniu nam łaski Bożej i zjednoczenia nas w przyjaźni z Bogiem". Celem i
skutkiem tego sakramentu jest więc pojednanie z Bogiem. U tych, którzy przyjmują
sakrament pokuty z sercem skruszonym i z religijnym nastawieniem, ,,zwykle
nastają po nim pokój i pogoda sumienia wraz z wielką pociechą duchową".
Istotnie, sakrament pojednania z Bogiem daje prawdziwe ,,zmartwychwstanie
duchowe", przy-wrócenie godności i dóbr życia dzieci Bożych. Najcenniejszym z
tych dóbr jest przyjaźn z Bogiem.
1469 Sakrament pokuty jedna nas z Kościołem.
Grzech narusza lub zrywa wspólnotę braterską. Sakrament pokuty naprawia ją lub
przywraca. W tym sensie nie tylko leczy on powracającego do komunii kościelnej,
lecz także ożywia życie Kościoła, który cierpiał z powodu grzechów jednego ze
swych członków. Grzesznik przywrócony do komunii świętych lub utwierdzony w
niej, zostaje umocniony przez wymianę dóbr duchowych między wszystkimi
pielgrzymującymi jeszcze żywymi członkami Ciała Chrystusa, a także tymi, którzy
już doszli do ojczyzny niebieskiej. Należy też dodać, że owo pojednanie z Bogiem
rodzi - można powiedzieć - dalsze pojednania, które naprawiają inne rozdarcia
spowodowane przez grzech: penitent, który uzyskał przebaczenie,jedna się z samym
sobą w głębi własnego ja, odzyskując wewnętrzną prawdę; jedna się z braćmi, w
jakiś sposób przezeń skrzywdzonymi i znieważonymi; jedna się z Kościołem, jedna
się z całym stworzeniem.
1470 W sakramencie pokuty grzesznik, poddając
się miłosiernemu sądowi Boga, uprzedza w pewien sposób sąd, któremu zostanie
poddany na końcu życia ziemskiego. Już teraz bowiem, w tym życiu jest nam dana
możliwość wyboru między życiem a śmiercią, i tylko idąc drogą nawrócenia, możemy
wejść do Królestwą, z którego wyklucza grzech ciężki. Nawracając się do
Chrystusa przez pokutę i wiarę, grzesznik przechodzi ze śmierci do życia i ,,nie
idzie na sąd" (J 5, 24).
X. Odpusty
1471 Nauka o odpustach i jej praktyczne
zastosowanie w Kościele ściśle łączą się ze skutkami sakramentu pokuty.
Co to jest odpust?
,,Odpust jest to darowanie przed Bogiem kary
doczesnej za grzechy, zgładzone już co do winy. Dostępuje go chrześcijanin
odpowiednio usposobiony i pod pewnymi, określonymi warunkami, za pośrednictwem
Kościoła, który jako szafarz owoców odkupienia rozdaje i prawomocnie przydziela
zadośćuczynienie ze skarbca zasług Chrystusa i świętych. Odpust jest cząstkowy
albo zupełny- zależnie od tego, czy od kary doczesnej należnej za grzechy
uwalnia w części czy w całości ". Odpusty mogą być udzielane żywym lub zmarłym.
Kary za grzech
1472 Aby zrozumieć tę naukę i praktykę
Kościoła, trzeba zobaczyć, że grzech ma padwójny skutek. Grzech ciężki pozbawia
nas komunii z Bogiem, a przez to zamyka nam dostęp do życia wiecznego, którego
pozbawienie nazywa się ,,karą wieczną" za grzech. Każdy grzech, nawet powszedni,
powoduje ponadto nieuporządkowane przywiązanie do stworzeń, które wymaga
oczyszczenia, albo na ziemi, albo po śmierci, w stanie nazywanym czyśćcem. Takie
oczyszczenie uwalnia od tego, co nazywamy ,,karą doczesną" za grzech. Obydwie
kary nie mogą być traktuwane jako rodzaj zemsty, którą Bóg stosuje od zewnętrz,
ponieważ wypływają one jakby z samej natury grzechu. Nawrócenie, które pochodzi
z czystej miłości, może doprowadzić do całkowitego oczyszczenia grzesznika, tak
że nie pozostaje już żadna kara do odpokutowania.
1473 Przebaczenie grzechu i przywrócenie
komunii z Bogiem pociągają za sobą odpuszczenie wiecznej kary za grzech.
Pozostają jednak kary doczesne. Chrześcijanin powinien starać się, znosząc
cierpliwie cierpienia i różego rodzaju próby, a w końcu godząc się spokojnie na
śmierć, przyjmować jako łaskę doczesne kary za grzech. Powinien starać się przez
dzieła miłosierdzia i miłości, a także przez modlitwę i różne praktyki pokutne
uwolnić się całkowicie od ,,starego człowieka" i ,,przyoblec człowieka nowego".
W komunii świętych
1474 Chrześcijanin, który stara się oczyścić z
grzechu i uświęcić się z pomocą łaski Bożej, nie jest pozostawiony sam sobie.
,,Życie poszczególnych dzieci Bożych łączy się przedziwną więzią w Chrystusie i
przez Chrystusa z życiem wszystkich innych braci chrześcijan w nadprzyrodzonej
jedności mistycznego Ciała Chrystusa jakby w jednej mistycznej osobie".
1475 W komunii świętych ,,między wiernymi, czy
to uczestnikami niebieskiej ojczyzny, czy to pokutującymi w czyśćcu za swoje
winy, czy to pielgrzymującymi jeszcze na ziemi, istnieje więc trwały węzeł
miłości i bogata wymiana wszelkich dóbr". W tej przedziwnej wymianie świętość
jednego przynosi korzyść innym o wiele bardziej niż grzech jednego może szkodzić
innym. I tak "odwołanie się do komunii świętych" pozwala skruszonemu
grzesznikowi wcześniej i skuteczniej oczyścić się od kar za grzech.
1476 Duchowe dobra płynące z komunii świętych
nazywamy także skarbcem Kościoła. ,,Nie jest on zbiorem dóbr, gromadzonych przez
wieki na kształt materialnych bogactw, lecz nieskończoną i niewyczerpaną
wartością, jaką mają u Boga zadośćuczynienia i zasługi Chrystusa Pana,
ofiarowane po to, by cała ludzkość została uwolniona od grzechu i doszła do
łączności z Ojcem. Stanowi go sam Chrystus Odkupiciel, w którym są i działają
zadośćuczynienia i zasługi płynące z Jego odkupienia".
1477 ,,Poza tym do tego skarbca należy również
rzeczywiście niewyczerpana, niewymierna i zawsze aktualna wartość, jaką mają
przed Bogiem modlitwy i dobre uczynki Najświętszej Maryi Panny i wszystkich
świętych, którzy idąc śladami Chrystusa, dzięki Jego lasce, uświęcili smych
siebie i wypełnili posłanie otrzymane od Ojca. W ten sposób, pracując nad
własnym zbawieniem, przyczynili się również do zbawieniu swoich braci w jedności
mistycznego Ciała".
Odpusty otrzymywane od Boga za pośrednictwem
Kościoła
1478 Darowanie kary otrzymuje się za
pośrednictwem Kościoła, który mocą udzielonej mu przez Chrystusa władzy
związywania i rozwiazywania działa na rzecz chrześcijamna i otwiera mu skarbiec
zasług Chrystusa i świętych, by otrzymać od Ojca miłosierdzia darowanie kar
doczesnych, jakie należą się za grzechy. W ten sposób Kościół chce nie tylko
przyjść z pomocą chrześcijaninowi, lecz także pobudzić go do czynów pobożości,
pokuty i miłości.
1479 Ponieważ wierni zmarli, poddani
oczyszczeniu także są członkami tej samej komunii świętych, możemy pomóc im,
między innymi, uzyskując za nich odpusty, by zostali uwolnieni od kar
doczesnych, na które zasłużyli swoimi grzechami.
XI. Sprawowanie
sakramentu pokuty
1480 Pokuta, jak wszystkie sakramenty, jest
czynnością liturgiczną. Składaja się na nią zazwyczaj następujace elementy:
pozdrowienie i błogosławieństwo kapłana, czytanie słowa Bożego, by oświecić
sumienie i pobudzić do skruchy, wezwanie do żalu, spowiedź, która jest uznaniem
grzechów i wyznaniem ich wobec kapłana, nałożenie i przyjęcie pokuty,
rozgrzeszenie przez kapłana, modlitwa dziękczynna, odesłanie z błogosławieństwem
kapłana.
1481 Liturgia bizantyjska zna wiele formuł
rozgrzeszenia w formie modlitwy błagalnej, które doskonałe wyrażają tajemnicę
przebaczenia: ,,Bóg, który przez proroka Natana przebaczył Dawidowi, gdy wyznał
on swoje grzechy; który przebaczył Piotrowi, gdy ten gorąco zapłakał; przebaczył
grzesznicy, gdy łzami obmyła stopy Pana; który przebaczył faryzeuszowi i synowi
marnotrawnemu, niech ten sam Bóg - przeze mnie, grzesznika - przebaczy także
tobie w tym życiu i przyszłym. Niech cię nie potępi, gdy staniesz przed Jego
straszliwym trybunałem, Ten, który jest błogosławiony przez wszystkie wieki
wieków. Amen".
1482 Sakrament pokuty może być także udzielony
w ramach celebracji wspólnotowej, podczas której uczestnicy wspólnie
przygotowują się do spowiedzi i wspólnie dziękują za otrzymane przebaczenie
grzechów. Osobista spowiedź i indywidualne rozgrzeszenie są tu włączone do
Liturgii słowa Bożego, z czytanitami i homilią. Przeprowadza się wspólnie
rachunek sumienia i wspólnie prosi o przebaczenie; odmawia się modlitwę ,,Ojcze
nasz, a na zakończenie modlitwę dziękczynną. Celebracja wspólnotowa lepiej
wyraża kościelny charakter pokuty. Niezależnie jednak od sposobu celebracji
sakramentu pokuty jest on zawsze ze swej natury czynnością liturgiczną, a więc
eklezjalną i publiczną.
1483 W przypadku szczególnych okoliczności
można zastosować wspólnotową celebrację pojednania z ogólną spowiedzią i ogólnym
rozgrzeszeniem. Taka szczególna konieczność może zaistnieć, gdy zachodzi bliskie
niebezpieczeństwo śmierci, a kapłan lub kapłani nie mieliby czasu wysłuchać
spowiedzi każdego penitenta. Może ona zaistnieć również wtedy, gdy jest dużo
penitentów, a mało spowiedników, tak że nie mieliby oni możliwości należytego
wyspowiadania wszystkich w odpowiednim czasie i wielu penitentów bez własnej
winy zostałoby pozbawionych przez dluższy czas łaski sakramentalnej lub Komunii
świętej. W takim przypadku wierni dla ważności rozgrzeszenia muszą postanowić
wyspowiadać się indywidualnie ze swoich grzechów, gdy tylko będą mieli do tego
okazję. Ocena, czy rzeczywiście zachodzą warunki wymagane do ogólnego
rozgrzeszenia, należy do biskupa diecezialnego. Duży napływ wiernych z okazji
wielkich świąt i pielgrzymek nie stanowi jednak takiej szczególnej konieczności.
1484 ,,Indywidualna i integralna spowiedź oraz
rozgrzeszenie stanowią jedyny zwyczajny sposób, przez który wierni dostępują
pojednania z Bogiem i Kościołem, chyba że zwalnia ich od tego niemożliwość
fizyczna lub moralna". Jest to uzasadnione, gdyż Chrystus działa w każdym
sakramencie; zwraca się osobiście do każdego grzesznika: ,,Synu odpuszczają ci
się twoje grzechy" (Mk 2, 5); On jest lekarzem pochylającym się nad każdym
chorym, który Go potrzebuje, by zostać uzdrowionym; podnosi każdego i na nowo
włącza do komunii braterskiej. Dlatego spowiedź osobista jest najbardziej
wymowną formą pojednania z Bogiem i Kościołem.
W skrócie
1485 ,,Wieczorem owego pierwszego dnia
przyszedł Jezus, stanął pośrodku i rzekł (do Apostołów): « Weźmijcie Ducha
Świętego! Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są
im zatrzymane»" (J 20, J9. 22-23).
1486 Przebaczenie grzechów popełnionych po
chrzcie jest udzielane przez osobny sakrament nazywany sakramentem nawrócenia,
spowiedzi, pokuty lub pojednania.
1487 Ten, kto grzeszy, rani cześć i miłość
Boga, a także własną godność człowieka powołanego do synostwa Bożego oraz
narusza duchowe dobro Kościoła, którego każdy chrześcjjanin powinien być żywym
kamieniem.
1488 W świetle wiary nie ma większego zła niż
grzech i nic innego nie powoduje gorszych skutków dla samych grzesznikow, dla
Kościoła i dla całego świata.
1489 Powrót do komunii z Bogiem, która została
utracona przez grzech, rodzi się z łaski Boga pełnego miłosierdzia i
troszczącego się o zbawienie ludzi. Trzeba prosić o ten cenny dar dla siebie i
dla innych.
1490 Droga powrotu do Boga, nazywana
nawróceniem i żalem, zakłada ból i odwrócenie się od popełnionych grzechów oraz
mocne postanowienie niegrzeszenia w przyszłości. Nawrócenie dotyczy więc
przeszłości i przyszłości. ¬rodłem nawrócenia jest nadzieja na miłosierdzie
Boże.
1491 Sakrament pokuty składa się z trzech aktów
penitenta oraz z rozgrzeszenia kapłana. Aktami penitenta są: żal za grzechy,
spowiedź lub ujawnienie grzechów przed kapłanem oraz postanowienie wypełnienia
zadośćuczynienia i czynów pokutnych.
1492 Żal za grzechy (nazywany także skruchą)
powinien wypływać z motywów wynikających z wiary. Jeśli jego źródłem jest miłość
do Boga, nazywamy go ,,doskonałym", jeśli opiera się na innych motywach,
nazywamy go ,,niedoskonałym".
1493 Kto chce dostąpić pojednania z Bogiem i z
Kościołem, musi wyznać przed kapłanem wszystkie grzechy ciężkie, których jeszcze
nie wyznawał, a które przypomniał sobie po starannym zbadaniu swego sumienia.
Wyznawanie grzechów powszednich nie jest samo w sobie konieczne, niemniej jest
przez Kościół żywo zalecane.
1494 Spowiednik zadaje penitentowi wypełnienie
pewnych czynów ,,zadośćuczynienia" lub ,,pokuty", by wynagrodził szkody
spowodowane przez grzech i postępował w sposób godny ucznia Chrystusa.
1495 Tylko kapłani, którzy zostali upoważnieni
przez władzę kościelną do spowiadania, mogą przebaczać grzechy w imieniu
Chrystusa
1496 Skutki duchowe sakramentu pokuty są
następujące:
- pojednanie z Bogiem, przez które penitent
odzyskuje łaske;
- pojednanie z Kościołem;
- darowanie kary wiecznej spowodowanej przez
grzechy śmiertelne;
- darowanie, przynajmniej częściowe, kar
doczesnych, będących skutkiem grzechu;
- pokój i pogoda sumienia oraz pociecha
duchowa; wzrost sił duchowych do walki, jaką musi prowadzić chrześcijanin.
1497 Indywidualna i integralna spowiedź z
grzechów ciężkich oraz rozgrzeszenie stanowią jedyny zwyczajny sposób pojednania
się z Bogiem i Kościołem.
1498. Przez odpusty wierni mogą otrzymać dla
siebie, a także dla dusz w czyśćcu, darowanie kar doczesnych, będących skutkiem
grzechów.
|
|
